Opracował Jerzy Czerwiński © 2019.
W poniższym artykule przedstawię charakterystykę ukształtowania terenu Świątnik, przedstawię wyniki pomiaru punktów terenu o najwyższej i najniższej wysokości, zaprezentuje panoramy ze Świątnik, a także przedstawię mało zananą koncepcję budowy wieży widokowej w Świątnikach w miejscu tak zwanego parkingu P+R. Zapraszam.
Pogórze. Świątniki Górne leżą na Pogórzu Wielickim, części Pogórza Zachodniobeskidzkiego, które stanowi fragment Pogórza Karpackiego na obszarze Zewnętrznych Karpatach Zachodnich. W tym rejonie pogórze przybiera formę łańcuchów wzniesień o wysokościach do 400 m n.p.m. ułożonych w kierunku równoleżnikowym (wschód-zachód). Wierzchołki tych wzgórz są najczęściej łagodne i wydłużone w kierunku masywu tak, że z czasem czy to za sprawą sił natury (erozja) czy działalności człowieka wykształciły się dwa wierzchołki. Na jednym z takich wzniesień założona została przed wiekami osada Świątniki (Górki). Milczą źródła historyczne, czy temu wzgórzu nadano jakąś nazwę, a jedynie czasem używa się ogólnego terminu świątnickiego wzgórza.
W niektórych opracowaniach spotyka się także termin Płaskowyżu Świątnickiego. Uważam jednak, że jest to określenie niewłaściwe, bo topografia Świątnik nie spełnia definicji płaskowyżu, tj. obszaru o płaskiej (sic!) lub falistej powierzchni opadającego stromymi stokami, będący wynikiem wydźwigniętej powierzchni zrównania lub równiny wulkanicznej.1 W rejonie Świątnik trudno szukać terenów płaskich, stromych stoków oraz geomorfologii o charakterze wulkanicznym. Ponadto płaskowyże charakteryzują się małą ilością dolin, a akurat rejon Pogórza Wielickiego obfituje w znaczną liczbę źródeł i dolin rzecznych.
Najwyższy i najniższy punkt naturalny Świątnik. W topografii Świątnik dominują trzy wzgórza o zbliżonych wysokościach, dlatego bez pomocy map topograficznych trudno na pierwszy rzut oka wskazać, gdzie w graniach administracyjnych miasta leży najwyższy punkt terenu. Mając też na uwadze możliwe niedokładności map, dokonałem własnego pomiaru przy pomocy zestawu satelitarnego firmy Leica składającego się z anteny GS18 oraz kontrolera CS20, który w połączeniu z państwowym systemem ASG-EUPOS zapewnia określenie położenia z maksymalnym błędem ±0,03 m i wysokości ±0,05 m. Przed pomiarem sprawdziłem zestaw na punkcie wysokościowym państwowej osnowy geodezyjnej, uzyskując różnicę wysokości 0,01 m. Najwyższym punktem Świątnik okazał się wierzchołek oznaczony jako PIASNA GÓRKA I2 o wysokości 389,41 m3 (obok posesji przy ul. Bielowicza 72) i oznaczony pomarańczowym trójkątem na mapie, a na drugim miejscu znalazł się wierzchołek WSTRONIE o wysokości 386,38 m. Najniższym punktem naturalnym Świątnik jest miejsce obok mostu na ul. Sportowej przy granicy z Sieprawiem, gdzie do potoku Leńczówka wpada ciek wodny, mający źródła w lesie pod Lechą i w Zimnej Wodzie. Jego wysokość wynosi 277,09 m, a na mapie został oznaczony niebieskim trójkątem. Różnica wysokości między punktami o skrajnych wysokościach wynosi zatem 112,32 m. Najwyższym obiektem budowlanym w Świątnikach jest natomiast kościół parafialny, którego szczyt wieży znajduje się na wysokości 416,29 m.4
Panorama ze Świątnik. Ponieważ w kierunku południowym od świątnickiego masywu podgórza ilość wzniesień maleje i nie przekraczają wysokości 350 m, roztacza się stąd widok na dolinę Raby, Beskidy (Beskid Makowski, Beskid Wyspowy, Beskid Żywiecki, Beskid Mały, Gorce) oraz Tatry.
W 2015 roku powstała ostateczna wersja fotograficznej panoramy Karpat widzianych ze Świątnik autorstwa Andrzeja Czerwińskiego. Poniżej prezentuje kilka fragmentów:
Projekt wieży widokowej. Atrakcyjna pod względem widoków miejscowość mogła doczekać się wieży widokowej. W 2014 roku w czasopiśmie naukowym Polskiej Akademii Nauk Przestrzeń i FORMa pojawił się artykuł Macieja Dachowskiego, inżyniera architektury krajobrazu Politechniki Krakowskiej, pt. Wieża widokowa w Świątnikach Górnych.5 Autor przedstawił analizę widokową i koncepcję budowy wieży widokowej w Świątnikach Górnych, przeprowadził cyfrowe analizy, poszukując miejsca, które dałoby najlepszy widok zarówno na stronę północną, jak i południową. Rezultatem tych analiz była koncepcja 24-metrowej wieży położonej przy budynku UMiG (obecnie parking P+R). Wysokość najwyższego piętra miała wynosić 388,5 m, a oprócz walorów widokowych kolejne piętra miały możliwość prezentować także historię wytwórczej działalności świątniczan. Autor stwierdził, opierając się tylko na cyfrowych modelach, że w Świątnikach niestety nie ma miejsca, z którego możliwa byłaby jednoczesna obserwacja widoków w dwóch kierunkach bez przemieszczania się, co oczywiście nie jest prawdą. Najlepszym przykładem jest wzgórze WSTRONIE (386,38 m), gdzie można by postawić wieżę o wysokości 10-15 m i uzyskać panoramę zarówno w kierunku północnym, jak i w południowym.
Przekroje terenu. Tak jak wspomniano powyżej, Świątniki przecina pasmo pogórza z charakterystycznymi trzema wzgórzami. Zachodnia granica administracyjna przecina pierwsze wzgórze, którego jeden wierzchołek znajduje się na obszarze wsi Konary, a drugi, oznaczony jako WYDARTA, przy ul. Spokojnej. W centralnej części miejscowości znajduje się drugie wzgórze o dwóch wierzchołkach: ZBOISKA (na zachód od kościoła parafialnego) oraz WSTRONIE (na końcu ul. Ogrodowej). We wschodniej części Świątnik leży trzecie wzgórze PIASNA GÓRKA, także o dwóch wierzchołkach, tj. I przy ul. Bielowicza 72 i II na terenie wsi Rzeszotary. Profil podłużny trasy wzdłuż linii wzniesień charakteryzuje się ciekawą symetrią podobnych wysokości na wschodnim i zachodnim końcu trasy. Poniżej prezentuje profil opisanej trasy, a na uwagę zasługuje przedstawiony w naturalnej skali gmach kościoła. Wysokości na podstawie pomiarów terenowych oraz numerycznego modelu terenu.6
Średniowieczny trakt z Krakowa prowadzący na Słowację przecinał centralne świątnickie wzgórze. Trasa ta była bardziej zróżnicowana pod względem przewyższeń wysokościowych z racji występowania dolin cieków wodnych zarówno w północnej części obszaru Świątnik, jak i w południowej. Podobnie do trasy wzdłuż pasma wzgórz (równoleżnikowego), także wędrując z północy na południe, wysokość początku trasy zbliżona jest do wysokości na jej końcu. Po stronie północnej trasa przechodzi przez niewielkie wzniesienie GWOŹNICA, następnie mija wierzchołek WSTRONIE i przechodząc przez wzniesienie MICHAŁKA (vis a vis figury św. Stanisława), zmierza do opisanego wcześniej najniżej położonego punktu w Świątnikach przy granicy z Sieprawiem.
W południowej części Świątnik, w granicach administracyjnych miasta nie leży żaden z wierzchołków pogórza, a cała południowa granica biegnąca wzdłuż ulicy Granicznej (Madejki) biegnie po stoku wzgórza o wierzchołku na terenie wsi Siepraw. Poniższy przekrój prezentuje ukształtowanie tego terenu.
Na koniec przedstawiam jeszcze przekrój terenu między wierzchołkiem WYDARTA a najwyższym świątnickim punktem na ulicy Granicznej. Pokazana trasa przecina dolinę Zimnej Wody.
Spis autorów ilustracji:
- 1, 2, 7, 8, 9, 10 – Jerzy Czerwiński
- 3, 4, 5 – Andrzej Czerwiński
- 6 – Maciej Dachowski
Przypisy:
1 W. Jaroszewski, L. Marks, A. Radomski, Słownik geologii dynamicznej, Warszawa 1985.
2 Nazwy wierzchołków wzgórz według toponimii.
3 Wszystkie wysokości to wysokości normalne, podane względem poziomu morza mareografu w Kronsztadzie.
4 Pomiary wysokości wieży kościelnej wykonałem 16.03.2018 r. tachimetrem elektronicznym.
5 Przestrzeń i FORMa, nr 21/2014. Wydawnictwo Uczelniane Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie, s. 391.
6 Dane NMT o siatce 1m x 1m udostępnia Główny Urząd Geodezji i Kartografii w Warszawie.