Opracował Jerzy Czerwiński © 2019.
W poniższym artykule przedstawię charakterystykę ukształtowania terenu Świątnik, przedstawię wyniki pomiaru punktów terenu o najwyższej i najniższej wysokości, zaprezentuje panoramy ze Świątnik, a także przedstawię mało zananą koncepcję budowy wieży widokowej w Świątnikach w miejscu tak zwanego parkingu P+R. Zapraszam.
Pogórze. Świątniki Górne leżą na Pogórzu Wielickim, części Pogórza Zachodniobeskidzkiego, które stanowi fragment Pogórza Karpackiego na obszarze Zewnętrznych Karpatach Zachodnich. W tym rejonie pogórze przybiera formę łańcuchów wzniesień o wysokościach do 400 m n.p.m. ułożonych w kierunku równoleżnikowym (wschód-zachód). Wierzchołki tych wzgórz są najczęściej łagodne i wydłużone w kierunku masywu tak, że z czasem czy to za sprawą sił natury (erozja) czy działalności człowieka wykształciły się dwa wierzchołki. Na jednym z takich wzniesień założona została przed wiekami osada Świątniki (Górki). Milczą źródła historyczne, czy temu wzgórzu nadano jakąś nazwę, a jedynie czasem używa się ogólnego terminu świątnickiego wzgórza.
W niektórych opracowaniach spotyka się także termin Płaskowyżu Świątnickiego. Uważam jednak, że jest to określenie niewłaściwe, bo topografia Świątnik nie spełnia definicji płaskowyżu, tj. obszaru o płaskiej (sic!) lub falistej powierzchni opadającego stromymi stokami, będący wynikiem wydźwigniętej powierzchni zrównania lub równiny wulkanicznej.1 W rejonie Świątnik trudno szukać terenów płaskich, stromych stoków oraz geomorfologii o charakterze wulkanicznym. Ponadto płaskowyże charakteryzują się małą ilością dolin, a akurat rejon Pogórza Wielickiego obfituje w znaczną liczbę źródeł i dolin rzecznych.
Ryc. 1 Mapa wzgórz Pogórza Wielickiego.
Najwyższy i najniższy punkt naturalny Świątnik. W topografii Świątnik dominują trzy wzgórza o zbliżonych wysokościach, dlatego bez pomocy map topograficznych trudno na pierwszy rzut oka wskazać, gdzie w graniach administracyjnych miasta leży najwyższy punkt terenu. Mając też na uwadze możliwe niedokładności map, dokonałem własnego pomiaru przy pomocy zestawu satelitarnego firmy Leica składającego się z anteny GS18 oraz kontrolera CS20, który w połączeniu z państwowym systemem ASG-EUPOS zapewnia określenie położenia z maksymalnym błędem ±0,03 m i wysokości ±0,05 m. Przed pomiarem sprawdziłem zestaw na punkcie wysokościowym państwowej osnowy geodezyjnej, uzyskując różnicę wysokości 0,01 m. Najwyższym punktem Świątnik okazał się wierzchołek oznaczony jako PIASNA GÓRKA I2 o wysokości 389,41 m3 (obok posesji przy ul. Bielowicza 72) i oznaczony pomarańczowym trójkątem na mapie, a na drugim miejscu znalazł się wierzchołek WSTRONIE o wysokości 386,38 m. Najniższym punktem naturalnym Świątnik jest miejsce obok mostu na ul. Sportowej przy granicy z Sieprawiem, gdzie do potoku Leńczówka wpada ciek wodny, mający źródła w lesie pod Lechą i w Zimnej Wodzie. Jego wysokość wynosi 277,09 m, a na mapie został oznaczony niebieskim trójkątem. Różnica wysokości między punktami o skrajnych wysokościach wynosi zatem 112,32 m. Najwyższym obiektem budowlanym w Świątnikach jest natomiast kościół parafialny, którego szczyt wieży znajduje się na wysokości 416,29 m.4
Panorama ze Świątnik. Ponieważ w kierunku południowym od świątnickiego masywu podgórza ilość wzniesień maleje i nie przekraczają wysokości 350 m, roztacza się stąd widok na dolinę Raby, Beskidy (Beskid Makowski, Beskid Wyspowy, Beskid Żywiecki, Beskid Mały, Gorce) oraz Tatry.
Ryc. 2. Fragment panoramy słowackich Tatr widziany ze Świątnik (2019).
W 2015 roku powstała ostateczna wersja fotograficznej panoramy Karpat widzianych ze Świątnik autorstwa Andrzeja Czerwińskiego. Poniżej prezentuje kilka fragmentów:
Ryc. 3 Gorce widziane ze Świątnik (2015).
Ryc. 4. Szczyty polskich Tatr (2015).
Ryc. 5 Beskid Żywiecki z najwyższym szczytem Babia Góra (2015).
Projekt wieży widokowej. Atrakcyjna pod względem widoków miejscowość mogła doczekać się wieży widokowej. W 2014 roku w czasopiśmie naukowym Polskiej Akademii Nauk Przestrzeń i FORMa pojawił się artykuł Macieja Dachowskiego, inżyniera architektury krajobrazu Politechniki Krakowskiej, pt. Wieża widokowa w Świątnikach Górnych.5 Autor przedstawił analizę widokową i koncepcję budowy wieży widokowej w Świątnikach Górnych, przeprowadził cyfrowe analizy, poszukując miejsca, które dałoby najlepszy widok zarówno na stronę północną, jak i południową. Rezultatem tych analiz była koncepcja 24-metrowej wieży położonej przy budynku UMiG (obecnie parking P+R). Wysokość najwyższego piętra miała wynosić 388,5 m, a oprócz walorów widokowych kolejne piętra miały możliwość prezentować także historię wytwórczej działalności świątniczan. Autor stwierdził, opierając się tylko na cyfrowych modelach, że w Świątnikach niestety nie ma miejsca, z którego możliwa byłaby jednoczesna obserwacja widoków w dwóch kierunkach bez przemieszczania się, co oczywiście nie jest prawdą. Najlepszym przykładem jest wzgórze WSTRONIE (386,38 m), gdzie można by postawić wieżę o wysokości 10-15 m i uzyskać panoramę zarówno w kierunku północnym, jak i w południowym.
Ryc. 6 Wizualizacja wieży widokowej autorstwa inż. M. Dachowskiego.
Przekroje terenu. Tak jak wspomniano powyżej, Świątniki przecina pasmo pogórza z charakterystycznymi trzema wzgórzami. Zachodnia granica administracyjna przecina pierwsze wzgórze, którego jeden wierzchołek znajduje się na obszarze wsi Konary, a drugi, oznaczony jako WYDARTA, przy ul. Spokojnej. W centralnej części miejscowości znajduje się drugie wzgórze o dwóch wierzchołkach: ZBOISKA (na zachód od kościoła parafialnego) oraz WSTRONIE (na końcu ul. Ogrodowej). We wschodniej części Świątnik leży trzecie wzgórze PIASNA GÓRKA, także o dwóch wierzchołkach, tj. I przy ul. Bielowicza 72 i II na terenie wsi Rzeszotary. Profil podłużny trasy wzdłuż linii wzniesień charakteryzuje się ciekawą symetrią podobnych wysokości na wschodnim i zachodnim końcu trasy. Poniżej prezentuje profil opisanej trasy, a na uwagę zasługuje przedstawiony w naturalnej skali gmach kościoła. Wysokości na podstawie pomiarów terenowych oraz numerycznego modelu terenu.6
Ryc. 7 Przekrój podłużny w kierunku równoleżnikowym.
Średniowieczny trakt z Krakowa prowadzący na Słowację przecinał centralne świątnickie wzgórze. Trasa ta była bardziej zróżnicowana pod względem przewyższeń wysokościowych z racji występowania dolin cieków wodnych zarówno w północnej części obszaru Świątnik, jak i w południowej. Podobnie do trasy wzdłuż pasma wzgórz (równoleżnikowego), także wędrując z północy na południe, wysokość początku trasy zbliżona jest do wysokości na jej końcu. Po stronie północnej trasa przechodzi przez niewielkie wzniesienie GWOŹNICA, następnie mija wierzchołek WSTRONIE i przechodząc przez wzniesienie MICHAŁKA (vis a vis figury św. Stanisława), zmierza do opisanego wcześniej najniżej położonego punktu w Świątnikach przy granicy z Sieprawiem.
Ryc. 8 Przekrój podłużny w kierunku południkowym.
W południowej części Świątnik, w granicach administracyjnych miasta nie leży żaden z wierzchołków pogórza, a cała południowa granica biegnąca wzdłuż ulicy Granicznej (Madejki) biegnie po stoku wzgórza o wierzchołku na terenie wsi Siepraw. Poniższy przekrój prezentuje ukształtowanie tego terenu.
Ryc. 9 Przekrój podłużny wzdłuż południowej granicy Świątnik.
Na koniec przedstawiam jeszcze przekrój terenu między wierzchołkiem WYDARTA a najwyższym świątnickim punktem na ulicy Granicznej. Pokazana trasa przecina dolinę Zimnej Wody.
Ryc. 10. Przekrój podłużny wzdłuż zachodniej granicy.
Spis autorów ilustracji:
- 1, 2, 7, 8, 9, 10 – Jerzy Czerwiński
- 3, 4, 5 – Andrzej Czerwiński
- 6 – Maciej Dachowski
Przypisy:
1 W. Jaroszewski, L. Marks, A. Radomski, Słownik geologii dynamicznej, Warszawa 1985.
2 Nazwy wierzchołków wzgórz według toponimii.
3 Wszystkie wysokości to wysokości normalne, podane względem poziomu morza mareografu w Kronsztadzie.
4 Pomiary wysokości wieży kościelnej wykonałem 16.03.2018 r. tachimetrem elektronicznym.
5 Przestrzeń i FORMa, nr 21/2014. Wydawnictwo Uczelniane Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie, s. 391.
6 Dane NMT o siatce 1m x 1m udostępnia Główny Urząd Geodezji i Kartografii w Warszawie.
Świątniki Górne 