Szlakiem świątnickich kopców granicznych.

Opracował Jerzy Czerwiński.

System określenia granic miejscowości polegający na usypywaniu ziemnych kopców najprawdopodobniej wywodzi się dopiero z XV wieku. Kopcem nazywano usypany przez człowieka (w odróżnieniu od naturalnych) pagórek ziemny, wewnątrz którego dla większej trwałości umieszczano kamienie, skorupy, cegły, żużel, elementy metalowe czy potłuczone szkło, a niekiedy także butelki ze zbożem czy zapisaną nazwą miejscowości. Rozróżniano trzy rodzaje kopców: narożne (węgłowe, węgielne) sypane w miejscach gdzie schodziły się trzy granice; ścienne znajdujące się obok granicy oraz stróże znajdujące się dokładnie w granicy (miedzy).

Liber beneficiorum. W swojej historii Świątniki czterokrotnie miały dokonane opisanie granic. Pierwsze miało miejsce w XV wieku, a dokonał tego Jan Długosz w Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis (1470-80):

Graniczy również wspomniana wieś ze wsiami: Wrząsowice [fonetyczna pisownia oryg. Wrzossowycze] i tam rzeka zwana Woźnica [Wosznycza]stanowi granicę, także z Rzeszotarami [Rzeschotary] i tam w połowie kopce, w połowie zaś popełnia się bezprawie z jednej i drugiej strony, następnie z Sieprawiem [Szepraw] i tam są kopce, lecz w jednym miejscu uszkodzone i zniszczone, w kilku zaś miejscach oddziela rzeka Siepraw, dalej z Olszowicami [Olschowice] i tam także są kopce, wreszcie z Lusiną [Luzyna] i tam również były kopce, ale zostały zburzone, przez co wyrządzono wielki gwałt i szkodę wymienionej wsi.

Co ciekawe, w łacińskim tekście Długosz na określenie kopców używa słowa scopuli, które sugeruje, że były to kopce kamienne. Trwałość kopców była zagrożona jednak nie tylko przez naturę, ale głównie przez mieszkańców sąsiednich miejscowości. Najbardziej niespokojna była granica północno-zachodnia czyli w przybliżeniu rejony Wydartej, której zresztą nazwę przypisuje się właśnie od tego, że są to grunty „wydarte” sąsiedniej wsi. Średniowieczne spory graniczne z Sieprawiem znalazły natomiast swoje odbicie w legendzie o Kopytku.

Spory graniczne pojawiały się co jakiś czas przez kolejne wieki, jednak znamy zaledwie kilka incydentów. W 1490 roku kustosz Jan Szebiński skarżył się przed sądem biskupim, że poniósł w obronie granic Górek z Sieprawiem spore nakłady finansowe. W latach 1685-1686 uwięziony został Albert Kotarba ze liczne najścia na grunt szlachcica Tomasza Wiejskiego. W tym okresie (1690-1696) toczono także spory z innym szlachcicem – Tomaszem Ujejskim, właścicielem Olszowic. Jak można zauważyć, najtrwalszymi granicami były te określone ciekami wodnymi.

Metryka józefińska. Drugiego opisania granic, tzw. ograniczenia, dokonały władze austriackie w 1787 roku. W dniach od 11 do 14 grudnia tegoż roku dokonano komisyjnego obchodu świątnickich granic, opisania kopców starych i geodezyjnego odtworzenia kopców zniszczonych. Tak przedstawioną granice zaakceptowały władze Górek i sąsiednich miejscowości. Wspomniany opis granic stanowi część tzw. metryki józefińskiej zakładającej pierwszy kataster i znajduje się w Archiwum Państwowym we Lwowie. Ponieważ tekst ten nie był dotychczas w całości publikowany, a zawiera wiele ciekawych informacji, jak choćby nazwy lokalne, w całości prezentuje go na końcu niniejszego opracowania. W tym miejscu przytoczę jedynie fragment ogólnego opisu granic:

Wieś Kameralna Górki – Świątniki z przypierającymi do siebie wsiami graniczy: na wschód słońca z Rzeszotarami Kameralnymi, na południe z Sieprawiem niegdyś szlacheckim teraz kameralnym i Olszowicami przedtym także szlacheckimi, teraz do kamery przyłączonymi, na zachód z tymiż samymi Olszowicami i Konarami szlacheckimi, na północ z Wrząsowicami Kameralnymi.

Dokument następnie wspomina, że kiedyś grunty świątnickie były bardziej rozległe, a za ubytki sięgające kilkaset morgów odpowiedzialna była szlachta władająca sąsiednimi włościami oraz kustoszowie katedry niedbający o swoje ziemie. Następnie opisane zostały wszystkie kopce graniczne ponumerowane cyframi od 1 do 52 w tym, że kopce narożne znajdujące się Pod Szubienicami (na styku granic Świątnik, Sieprawia i Olszowic) zostały dwukrotnie ponumerowane jako 23 i 32. Opis kopców ma charakter protokołu, pod którym podpis złożyły delegacje władz wszystkich zainteresowanych gromad. W znacznej mierze udało mi się zrekonstruować opisany przebieg granic z wyjątkiem odcinka 23-24-25-26-27-28-29-30-31, gdyż granica ta biegnie przez dzisiejsze grunty sieprawskie, o czym świadczą sieprawskie nazwy lokalne: Księży Brzeg czy Na Jastrzębiu. Jak zresztą za chwilę przedstawię, 60 lat później grunty te zostały ostatecznie przyłączone do Sieprawia.

Na podstawie pomiarów określono powierzchnie użytków rolnych (role, ogrody, łąki, pastwiska, krzaki) na 703 morgi i 151 sążni², co odpowiada 404,6309 ha, natomiast nie podano powierzchni pozostałych użytków nierolnych (nieużytki, zabudowane, lasy, drogi). Metryka józefińska oprócz opisania granic zlikwidowała średniowieczny podział Świątnik na 12 zagród, a wprowadziła 6 niw, dla których określono powierzchnie gruntów rolnych; wprowadziła nowe stawki podatkowe oraz dokonała spisu ludności. Tymi zagadnieniami zajmę się w kolejnych artykułach.

Metryka franciszkańska. Drugi kataster galicyjski został zapoczątkowany przez cesarza Franciszka II w 1817 roku, stąd też określono go mianem metryki franciszkańskiej. Wprowadził on pojęcie parceli katastralnej jako części gruntu należącego do tego samego właściciela lub posiadacza. Na potrzeby tego katastru konieczne były szczegółowe pomiary tzw. metodą stolikową i wykonanie dokładnych map. Tereny Świątnik zostały pomierzone w 1847 roku i z tego roku pochodzi pierwsza wielkoskalowa mapa Świątnik w skali 1:2880. Pomierzone zostały na nowo także zewnętrzne granice wsi i na mapie oznaczono położenie kopców. Na poniższej mapie zaznaczyłem kopce z metryki józefińskiej kolorem czerwonym, a także dodatkowe kopce kolorem niebieskim. Zagęszczona dodatkowymi kopcami została granica Świątnik z Wrząsowicami oraz z Rzeszotarami. Przebieg granicy jest bardzo zbliżony do dzisiejszego stanu w ewidencji gruntów.

Mapa katastralna Świątnik z 1847 roku z oznaczonymi kopcami z 1787 roku.

Ewidencja gruntów. Ostatni „opis” granic Świątnik miał miejsce przy zakładaniu nowej ewidencji gruntów i budynków w latach 70. XX wieku. Władze PRL postanowiły wyręczyć obywateli w uregulowaniu stanu prawnego i władającym gruntami (którzy niekoniecznie musieli być ich właścicielami) wręczono Akty Własności Ziemi. Sporządzono nowe mapy w skali 1:2000, jednak poza granicami zewnętrznymi Świątnik nie wykonywano kompleksowych pomiarów granic działek. A granice zewnętrzne w znacznej mierze oparto na istniejących jeszcze austriackich kopcach granicznych, w których osadzono betonowe znaki graniczne. Z map ewidencyjnych zniknęło oznaczenia kopców. W późniejszym okresie i czasach obecnych nie praktykuje się już budowania kopców.

W poszukiwaniu zaginionych kopców. Wiele kopców granicznych od czasów średniowiecza zachowało swoje położenie poprzez wielokrotne ich wznawianie. Od dłuższego czasu planowałem rozpocząć poszukiwanie śladów ich obecności. W tym celu dzięki kartograficznym przekształceniom dokonałem „wpasowania”, czyli tzw. kalibracji mapy z 1847 roku na obecnie funkcjonującą mapę, dzięki czemu mogłem uzyskać współrzędne tychże punktów i umieścić je w turystycznym odbiorniku GPS. Przedmiotem poszukiwań była cała historyczna granica Świątnik z Olszowicami, Konarami i Wrząsowicami (północna i zachodnia granica), a także granica z Sieprawiem od Rzeszotar do okolic Kopytka. Prawdopodobieństwo istnienia kopców w terenach zurbanizowanych oraz w pobliżu cieków wodnych uznałem za bliskie zeru.

Kopiec nr 50 – kopiec świątnicki w bardzo kiepskim stanie położony w lesie Zabuczanie mający potwierdzenie w metryce józefińskiej, franciszkańskiej oraz aktualnej ewidencji gruntów. Betonowy znak graniczny jest przewrócony, natomiast wewnątrz najprawdopodobniej znajduje się dodatkowy znak na płycie betonowej. Kopiec uległ naturalnemu zniszczeniu (erozja wodna).

Kopiec nr 50 z przewróconym znakiem granicznym.

Kopiec nr 37 – położony na trójmiedzy kopiec graniczny stanowiący jednocześnie aktualną granice miasta przy lesie na Podłaziu. Na skutek użytkowania rolniczego gruntów po stronie Olszowic kopiec częściowo już utracił swój pagórkowaty charakter i powoli przekształca się w miedzę.

Kopiec nr 37.

Kopiec nr 35 – bardzo dobrze zachowany kopiec graniczny z betonowym znakiem stanowiącym aktualną granice miasta położony około 20 metrów na północ od polnej drogi Za Czarnowce. W kopiec wrosły trzy brzozy, a ponieważ jest oddalony od terenów zurbanizowanych, ma szansę przetrwać jeszcze wiele lat w dobrym stanie.

Kopiec nr 35 od strony północnej.

Kopiec nr 35 od strony południowej.

Kopiec nr 33 – kolejny dobrze zachowany kopiec w lesie Pod Szubienicami i co najważniejsze – nie stanowi on części dzisiejszej granicy Świątnik, co bezspornie oznacza jego historyczne pochodzenie z czasów austriackich. Kopiec nosi ślady erozji, ale nadal zachowuje swój pierwotny charakter. Ponieważ nie został naruszony przy zakładaniu ewidencji, jest on najcenniejszym z odnalezionych kopców.

Kopiec nr 33 od strony północnej.

Kopiec nr 33 od strony południowej.

Kopiec nr 23 i 32 – w tym miejscu, gdzie także dziś graniczą ze sobą Świątniki, Siepraw i Olszowice niegdyś znajdowały się 3 kopce narożne. Znajdują się tu dwa wzniesienia na między, które mogłyby odpowiadać kopcu sieprawskiemu i olszowickiemu. W miejscu trzeciego kopca po stronie świątnickiej znajdują się dwa betonowe zbiorniki kanalizacji lokalnej. Dziś do miejsca tego przylegają bezpośrednio tereny zabudowane i trudno z całą pewnością stwierdzić, czy pagórki te stanowią historyczne kopce graniczne. Równie dobrze mogły powstać przy kopaniu wspomnianych zbiorników.

Prawdopodobnie kopiec sieprawski nr 23.

Prawdopodobnie kopiec olszowicki nr 23.

Kopiec nr 1 – w miejscu, gdzie łączą się potoki, z których jeden stanowi granicę z Wrząsowicami, a drugi z Rzeszotarami. Za czasów metryki józefińskiej były tam 3 kopce narożne, a na mapie z 1847 roku zaznaczono ich aż pięć. Właśnie z powodu tej liczby postanowiłem odnaleźć ich ślady mając nadzieje, że położone zostały w oddaleniu od rzecznych wąwozów. Po stronie Wrząsowic i Rzeszotar brzeg jest dość łagodny, świadczący o tym, że potok mógł z łatwością podmywać te tereny i nie ma możliwości, żeby został ślad po kopcach. Po stronie świątnickiej jest kilkumetrowa stroma skarpa, a na jej szczycie niewielki pagórek wznoszący się ponad teren otaczających te tereny łąk. Stąd też domniemywam, że jest to pozostałość po świątnickim kopcu węgłowym.

Prawdopodobnie kopiec świątnicki nr 1.

Możliwe, że istnieją jeszcze ślady po innych świątnickich kopcach i zachęcam wszystkich do wędrowania szlakiem kopców świątnickich. Dlatego też umieszczam poniżej mapę z zaznaczonymi kopcami z 1787 roku (kolor żółty), z 1847 (kolor fioletowy), kopce przeze mnie odnalezione i zidentyfikowane (kolor zielony) i prawdopodobne kopce (kolor czerwony). Punkty można również umieścić w turystycznych odbiornikach GPS i wybrać się na tzw. geocaching, czyli poszukiwanie oznaczonych specjalnie miejsc w terenie przy użyciu nawigacji satelitarnej.

Plik z kopcami w formacie KMZ.

Metryka Józefińska l.220 nr 169

Świątniki Górne, 16.XII.1787

Ograniczenie wsi kameralnej Górki – Świątniki zwanej w Królestwie Galicji, w cyrkule bocheńskim, państwa niepołomickiego przy osobistej przytomności współgraniczących ze sobą gromad w roku 1787 dnia 11.XII rozpoczęte, a dnia 14 tegoż miesiąca i roku dokończone. Wieś Kameralna Górki – Świątniki z przypierającymi do siebie wsiami graniczy: na wschód słońca z Rzeszotarami Kameralnymi, na południe z Sieprawiem niegdyś szlacheckim teraz kameralnym i Olszowicami przedtym także szlacheckimi, teraz do kamery przyłączonymi, na zachód z tymiż samymi Olszowicami i Konarami szlacheckimi, na północ z Wrząsowicami Kameralnymi.

Wieś Górki – Świątniki z chojności Mieczysława króla polskiego, kościołowi katedralnemu na zamku miasta stołecznego Krakowa i Królestwie Polskim ku usłudze dana i zaznaczona w zupełnym i obszernym swoim ograniczeniu. A że z wielu stron szlacheckimi dobrami dziedzicznymi otoczona przez buntowną przemoc dziedziców przypierających wiele gruntu użytecznego dla kilkaset morgów cesarskich ma sobie oderwanych i dla zaniedbania prześwietnej krakowskiej kapituły pod owe czasy nie przewróconych.

Atoli dotąd jak jawnie tak widoczne są w polach i lasach kopce, które przez Imciów J.C.K.M. inżynierów zwidziane i do Górek Świątnik zmierzone, teraz tak dla geometrycznego zamiaru, jako i dla zaświadczenia sędziwych ludzi, którzy od swoich poprzedników o tych kopcach do Świątnik należących słyszeli i mówili, a co większa i w innych gromadach. Przeto jak stare kopce są odnowione tak też i w tych miejscach, w których jest pól i pastwisk do dziś dnia używanie, a od Imciów urbanialnych mierników przemierzone nowymi zaznaczone kopcami w obecności obcych gromad.

I. GRANICE Z RZESZOTARAMI

1. Idąc na wschód słońca, a stawając nad schodzącymi dwiema rzeczkami Wrześnicą i Pod Rzeszotary zwanymi na samym pagórku dla miejsca sposobności i trwałości kopiec przez swą gromadę wysypany, poniżej zaś nad tymiż samymi rzeczkami są dwa kopce w prawą rzeszotarski, w lewą ochoński przez swe gromady wysypane.

2. Ponad tąż samą rzeczką, która jest granicznikiem w prawą idąc i przechodząc do miejsca, które Postronie się zowie, w brzegu samego pagórka jest kopiec świątnicki przez swą gromadę wysypany, naprzeciw którego o krok jeden jest kopiec rzeszotarski.

3. Na tymże samym Postroniu pod Dębiną na górze jest odnowiony stary kopiec od którego o krok jeden jest kopiec rzeszotarski przez swą gromadę wysypany.

4. Idąc wprost dalej, ku południowi się obracając jest stary kopiec prze swą gromadę odnowiony, naprzeciw siebie mający kopiec rzeszotarski.

5. Nad drogą od Krakowa ku Myślenicom prowadzącą na Dziale od karczmy rzeszotarskiej sub numero 57 o sążni 41 i 3/6 jest kopiec świątnicki przez swą gromadę nowo wyrobiony. Naprzeciw zaś o sążni 3 jest kopiec rzeszotarski.

6. Idąc dalej o sążni 82 jest kopiec świątnicki stary przez swą gromadę odnowiony, drogi bliższy o pół sążnia od naszego jest kopiec rzeszotarski.

7. Na pastwiskach Dział zwanymi od dopiero wspomnianych kopców o sążni 160 i 3/6 przy drodze od Krakowa do Myślenic prowadzącej jest kopiec wspólny.

8. Idąc prostą linią o sążni 55 od dopiero wspomnianego kopca jest kopiec stary wielki szerokości w sobie mający sążni 4 3/6 teraz przez swą gromadę ponowiony, naprzeciw którego o sążni 4 w gruncie pastewnym Stanisława Najdra nr 47 z Rzeszotar jest kopiec rzeszotarski.

9. Pod przykopą u pola Antoniego Dzida z Świątnik jest kopiec rzeszotarski.

II. GRANICZENIE Z SIEPRAWIEM

10. W rogu pola Macieja Pietrzyka nr 178 z Sieprawia jest kopiec świątnicki przez swą gromadę wysypany, naprzeciw zaś o sążni 2 nad drogą od Myślenic ku Wieliczce jest kopiec rzeszotarski. Odtąd poczynają się kopce, które są podług teraźniejszego gruntów używania.

11. Pod południe idąc pod polem Macieja Pietrzyka nr 178 z Sieprawia na uwrociu i z drugiej strony tegoż pola, a od chałupy Mikołaja Dudka nr 133 z Świątnik o sążni 167 jest kopiec świątnicki.

12. Dalej wprost idąc na uwrociu Pod Gruszeczkami pomiędzy polem Macieja Pietrzyka nr 178 i Piotra Szudra nr 177 także z Sieprawia, a pastwiskami gromady świątnickiej jest kopiec.

13. Idąc wprost dalej pomiędzy polami Piotra Szudra nr 177 z Sieprawia i Bartłomieja Męki z Sieprawia jest kopiec świątnicki nowo przez swą gromadę wystawiony.

14. Dalej jeszcze idąc wprost i stawając na uwrociu pomiędzy dwoma polami Kazimierza Kwinty nr 2 z Sieprawia, a przy przypierających pastwiskach gromady świątnickiej jest kopiec świątnicki.

15. Prostą linią idąc i stawając na uwrociu dopiero wspomnianego Kazimierza Kwinty nr 2, a przy tychże samych ciągnących się pastwiskach jest kopiec świątnicki.

16. Spuszczając się prostą linią w lasek Podbucze zwany na pagórku przy świerkowych i jałowcowych krzakach jest kopiec świątnicki nowo przez swą gromadę wysypany.

17. Nad rzeczką Leńczówką zwaną i od niej o sążni 2 2/6 w Podbuczu jest kopiec nowo wysypany przez świątnicką gromadę.

18. Idąc w różne ugięcie tak jak prowadzi rzeczka Leńczówka, która jest granicznikiem i przechodząc nad pole Kaspra Michalca z Sieprawia nr 112 jest kopiec świątnicki.

19. Od dopiero wspomnianego kopca wprost idąc i stawając na uwrociu ornego ogroda, a z drugiej strony przy polu wzwyż wspomnianego Kaspra nr 112, a od chałupy tegoż o sążni 29 2/6 jest kopiec świątnicki.

20. Za przykopą, która dotąd była poprzecznikiem przy polu tegoż samego Kaspra, jest nowo wysypany przez swą gromadę kopiec świątnicki.

21. W krzakach Madejki zwanych od chałupy Franciszka Uchacza do Świątnik należącego o sążni 45 w krzakach jałowcowych jest kopiec świątnicki prze swą gromadę wysypany.

22. Wprost tymiż samymi idąc krzakami, a od drożyny w lewą o sążni 8 jest nowo wysypany kopiec przez świątnicką gromadę.

23. Stawając pod lasem sosnowym na miejscu pod Szubienicami nazwanymi, gdzie się trzy znajdują kopce: świątnicki pierwszy, naprzeciw jego w prawą sieprawski, w lewą olszowski.

24. Pod chałupą Macieja Pietrzyka nr 178 i od węgła tejże chałupy o sążni 13 nad drogą prowadzącą do Myślenic jest kopiec nowo przez swą gromadę wysypany.

25. Między polami na Walaszkach Piotra Szudra nr 177 i Józefa Fitali o sążni 20 jest nowo wysypany świątnicki kopiec.

26. Idąc wprost dalej na niwie kaczmarskiej Jana Turczy z Sieprawia jest nowo wysypany kopiec przez świątnicką gromadę.

27. Na podniwiu pod krzakami od chałupy Tomka Miki nr 137 z Sieprawia o sążni 20 jest stary kopiec przez gromadę odnowiony.

28. Idąc wprost dalej i stawając przy księżej roli do kościoła sieprawskiego należącej na miejscu Księży Brzeg zwanym, gdzie stary wielki znaczny kopiec granice dawane świątnickie opowiada, jest przez świątnicką gromadę ten kopiec ponowiony.

29. W świerczynie pod pastwiskiem teraz Wawrzyńca Perdka, karczmarza z Sieprawia nr 69 i na potoczkiem poniżej płynącym jest kopiec nowo wysypany.

30. Na Jastrzębiu pod polem teraz Wojciecha Miki nr 104 i pod domem jego i ku nizinie nad studzienką jest kopiec świątnicki.

III. GRANICZENIE Z OLSZEWICAMI.

31. Na dziale od Olszowickiej granicy, gdzie jest dopęd powyższego prostociągu z Sieprawiem i gdzie równyż jest z Olszowicami lubo przy zagubionych wielu znakach w dowodach prawnych. Często wzmiankowanych, a gdzie inżynier swój geometryczny znak stawił pod polem Bartłomieja Kaina nr 23 z Olszowic nad drożyną jest kopiec świątnicki, naprzeciw o krok jeden sieprawski, a obok naszego ma być olszowski.

32. Na miejscu Pod Szubienice zwanym są trzy kopce: świątnicki, naprzeciw którego olszowicki, a obok sieprawski wszystkie przez swe gromady wysypane. Ten to sam jest kopiec graniczący, o którym wyżej pod liczbą kopców 23.

33. Tymże samym sosnowym idąc lasem doszliśmy miejsca, gdzie wpośród wspólnego kopca jest udana jodła młoda, czyli naokół jodły jest kopiec wyrobiony.

34. Idąc dalej pod sosną jest kopiec wspólny nad Lizawą potokiem przez złączone gromady wysypany.

35. W tymże lesie nad drożyną Za Czarnowce zwaną jest kopiec wspólny.

36. Tymże samym dalej idąc lasem jest kopiec świątnicki i olszowski wspólny przez złączone gromady wysypany.

37. Przy lesie Podłazie zwanym jest kopiec wspólny przez obydwie gromady wysypany.

38. Prostą ciągnąc ścianę w tymże samym lesie jest kopiec wspólny.

39. Dalej jeszcze idąc a cośkowiek w wygięcia się obracając jest kopiec wspólny.

40. Nad potokiem Zimna Woda zwanym jest kopiec wspólny przez obydwie gromady wysypany.

41. Prostym idąc ciągiem jest w tymże lesie kopiec wspólny.

42. Dalej w prostą idąc linię jest kopiec wspólny.

43. W krzakach jałowcowych za Kopanią jest kopiec wspólny.

44. Pod karczmarskim olszowskim ogrodem na pastwisku gromadzkim wspólny kopiec.

45. Pod płotem naprzeciw stajni karczmarskiej Buk zwany jest kopiec wspólny o sążni 7 3/6.

IV. GRANICZENIE Z KONARAMI.

46. Naprzeciw kopca pod liczbą 45 zapisanego, a przed stajnią karczmy Buk zwanej lubo na gruncie świątnickim wystawionej nad drogą od Wieliczki ku Lanckoronie i nad drogą od Olszowic do Krakowa podług geometrycznego rozmiaru jest kopiec przez świątnicką gromadę wysypany od wspomnianego kopca daleki sążni 31 2/6.

47. W miedzy czyli przykopie przy ornym ogrodzie Jędrzeja Bruzdy nr 2 z Konar podług geometrycznego pomiaru w prostym ciągu jest kopiec świątnicki.

48. W rogu tegoż samego ogrodu i tegoż samego posiadacza nr 2 i wrogu pola z wdanymi wpośród żużlami, węglami i szkłem jest kopiec nowo wysypany.

49. Nad potokiem Zabuczanie czyli Pustosz zwanym w brzegu lasku Pod Bruzdą czyli Zabuczanie zwanym są dwa kopce w prawą świątnicki, w lewą konarski.

50. W lesie Zabuczanie zwanym pod dwoma świerkami nowo naciętymi i liczbą roku teraz zbiegającego naznaczonymi głębokim wyrżnięciem jest stary świątnicki kopiec przez swą gromadę odnowiony.

51. W tymże lasie pod wysoką jodłą na której geometryczny znak był stawiony i która teraz jest nacięta i krzyżem znaczona jest kopiec świątnicki przez swą wysypany gromadę.

V. GRANICE Z WRZESZOWICAMI

52. Za starym krakowskim gościńcem na drożyskach za Kopanią w prawą jest kopiec świątnicki, w lewą wrząsowski, wszystkie przez swe gromady wysypane.

Od tego ostatniego kopca obracając się na wschód słońca przyszliśmy do tego kopca, od którego rozpoczęliśmy ograniczenie wsi kameralnej Górki – Świątniki zwanej, a tak ta wieś na obłąg jak ograniczona, tak podług rzeczywistej potrzebymi stare ma odnowione kopce i nowymi opatrzona została. Graniczy więc na wschód słońca: z Rzeszotarami kameralnymi, na południe: z Sieprawiem teraz kameralnym i z Olszowicami także kameralnymi, na zachód tekże z Olszowicami tymiż i Konarami szlacheckimi, na północ z Wrząsowicami kameralnymi. Z mocy od przeświętej J.C.K.M. Urbanialnej niepołomskiej dyrekcji ku ograniczeniu wsi kameralnej Górki – Świątniki w Królestwie Galicji, cyrkule bocheńskim, państwie niepołomskim znajdującej się mnie udzielonej i danej zaświadczam, jako ta wieś wzwyż wzmiankowana przy osobistej przyległych sobie gromad przytomności w graniczeniu podług sprawiedliwych granic i przez uprzywilejowanych inżynierów uczynionego rozmiaru i granic zaznaczenia teraz przy mnie bez wszelkiego wszech stron pokrzywdzenia ograniczoną i kopcami opatrzoną została. Co do zupełniejszej wiary przy podpisie ręki zatwierdzam i zaświadczam.

Signatum w Górkach – Świątnikach R. 1787, dnia 16.XII. Jakub z Zalesia Zaleski, niepoł. Kancel. Deleg. Plenipotent.

My niżej podpisane państwa a gromady wezwane a osobiście o graniczeniu wsi kameralnej Górki – Świątniki zwanej przytomnie szczerze i rzetelnie zaświadczamy: Jako wzmiankowana wieś kameralna podług geometrycznego sobie uczynionego rozmiaru przy swych granicach ograniczona została.

Co dla zupełniejszej wiary rąk naszych podpisem przy zwykłym przyciśnieniu pieczęci zatwierdzamy i zaświadczamy.

Rzeszotary: Maciej Kuc (wójt), Jerzy Sikora (przysiężny), Piotr Burda (detto), Tomasz Stryszowski (mężowie), Jan Opryszek (detto), Marcin Klaś (detto), Jan Burda (detto).

Siepraw: Jędrzej Szala(wójt), Jakub Szorówka (przysiężni), Błażej Ptak (detto), Wojciech Solowski (detto), Józef Cholewa (detto), Piotr Perdek (mężowie), Klemens Uchacz (detto), Józef Pitala (detto), Wojciech Ślosarczyk (detto), Stanisław Baran (detto).

Olszowice: Wojciech Fliśma (wójt), Szymon Świniarski (przysiężni), Michał Gwoździowski (detto), Bartłomiej Kazimierz (mężowie), Jakub Tylek (detto), Grzegorz Góral (detto), Jędrzej Świdowski (detto), Józef Dziektarz (detto).

Konary: Tomasz Gubała (wójt), Wojciech Piwowarczyk (przysiężny), Wojciec Kopa (mężowie), Jędrzej Bruzda (detto)., Jan Gadocha (detto).

Wrząsowice: Błażej Łukasik (wójt), Michał Fabian (przysiężny), Marcin Matys (mężowie), Jakub Wójcik (detto), Franciszek Hisko (detto).

Górki – Świątniki: Błażej Drapich (wójt), Jakub Bujas (przysiężni), Stanisław Cholewa (detto), Jacenty Kowalczyk (detto), Maciej Kotarba (detto), Sebastian Drabik (mężowie), Jan Słomka (detto), Michał Kotarba (detto), Józef Bujas (detto), Antoni Kowalczyk (detto), Szymon Rogal (detto), Józef Zakulski (pisarz gromady).

Reklama

Mapografia Świątnik Górnych

Opracował Jerzy Czerwiński 2015-2019 ©.

W tym artykule chciałbym przedstawić zbiór map dotyczących Świątnikach Górnych i okolic od czasów XVIII wieku do czasów obecnych. Przy okazji ilustracje posłużą mi do opisania zmian zagospodarowania przestrzennego –sieci dróg, charakterystycznych miejsc oraz nazewnictwa terytorialnego.

XVI w (druga połowa). Corona Regni Poloniae

Corona Regni Poloniae – rekonstrukcja mapy woj. krakowskiego z 2. poł. XVI w.

Projekt Atlasu Historycznego Polski PAN. jako pierwszy tom ukazał się w 2008 r. tom pierwszy: Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku, pod red. H. Rutkowskiego, K. Chłapowski, J. Duma, K. Follprecht, J. Laberscheck, E. Rutkowska, H. Rutkowski, R. Skowron, J. Suproniuk, M. Wilska, M. Zbieranowski. Mapa w skali 1:250000 i baza danych powstała na podstawie licznych materiałów źródłowych zarówno tekstowych (m.in. spisy podatkowe, lustracje majątków itp.) jak i kartograficznych.

Na mapie widać strukturę administracyjną: województwo krakowskie, powiat szczyrzycki, dekanat skawiński, parafia Mogilany. Kolorem fioletowym oznaczono Świątniki Górne [Świątniki] jako własność duchowną. W dołączonym do mapy indeksie dodatkowo umieszczono alternatywną nazwę: Górka.

1760. Seconde Carte Géographique de la Vistule. Represente ce fleuve traversant le Palatinat de Cracovie, il s’y dechargent plusieurs rivières qui viennent du Mont Crapat comme la Skawa, Skawinko, Raba, Sieniawa &.

Mapa Carte géographique de la Vistule F.F Czakiego z 1760 r.

Mapa wybytnego polskiego kartografa Franciszka Floriana Czaki (1710-1772) pochodzącego z Węgier (właściwie nazwisko Csáky), który w 1760 roku sporządził 12-arkuszowa mapę geograficzną Wisły w skali 1:180000. Kolory tła oznaczają własności gruntów, tj. kolorem zielonym dobra królewskie, kolorem czerwonym dobra kościelne, a kolorem zółtym dobra szlacheckie. Jest to pierwsza mapa, na której oznaczono osadę i umieszczono nazwę. Świątniki [Swiątniki]. Zauważalny błąd w przypisaniu Świątnik do dóbr koronnych zamiast kościelnych. Ciekawy jest natomiast trakt z Wieliczki przez Świątniki, Głogoczów do Lanckorony, który pojawia się także na mapie z 1787 roku. Mapa znajduje się w zbiorach Bibliothèque nationale de France.

1772. Karta granic Polski, Węgier y Niemiec, zawieraiąca Woiewodztwo Krakowskie, Starostwo Spizkie, Hrabstwo (Warmegye) Pozońskie, Nitry, Trenszczynu, Thuróczy, Arwy, Liptowa, Barszi Zolyoma, Neogradu, Hontu, Gömöry y Aba-UJ-Wàru. Szląsko-Austryackie.

Carte de la Pologne – autor Rizzi Zannoni (1772 r.)

Atlas map Polski w skali 1:690000 wykonany przez włoskiego astronoma, matematyka i mierniczego Rizzi Zannoni’ego, składający się z 24 kart, wydany w Paryżu w 1772 r. Głównymi wykonawcami byli kapitan Franciszek Czaki oraz Jan Fryderyk Endersch, matematyk króla Stanisława Augusta. Atlas wydano na koszt Józefa Aleksandra Jabłonowskiego. Na tym pięknie wykonanym atlasie przedstawiającym stan przez dokonaniem zaborów, naniesiona została osada Świątniki [Swiętniki]. Warto zwrócić uwagę także na dwa szczegóły: po pierwsze odnotowano istnienie kaplicy świątnickiej, po drugie Świątniki leżą na głównym szlaku drogowym łączącym Kraków z węgierską Orawą. Co ciekawe, mapy tej nie wykorzystano przy tworzeniu Atlasu Historycznego Polski, choć moim zdaniem jest technicznie lepeij wykonana od mapy Partheesa (1787).

1779-1783. Die Landesaufnahme von Galizien. Pierwszy pomiar wojskowy.

Die Landesaufnahmen von Galizien – oryginał

Die Landesaufnahmen von Galizien – czystorys

Najstarsza wojskowa mapa topograficzna austriackiego Kwatermistrzostwa Sztabu Generalnego obejmująca Świątniki Górne, tzw. mapa Miega, została wykonana podczas tzw. zdjęcia józefińskiego i wprowadzanego pierwszego katastru. Szczegółowe mapy w skali 1:28800 zostały sporządzone dla całego imperium od Niderlandów po Sycylię i Wołoszczyznę. Tak dokładne mapy nie były dotychczas sporządzane na terenach polskich. Co ciekawe, opisy map był utajnione do 1864 roku, a oficjalnie mapy zaprezentowano dopiero na wystawie światowej w Wiedniu w 1873 r. Galicja została podzielona na 413 arkuszy. Świątniki i okolica znalazły się na arkuszu nr 24 (kolumna V). Mapa została sporządzona bez dokładnego pomiaru geodezyjnego, przez co nie jest w pełni kartometryczna i przedstawione kształty (np. dróg czy rzek) mają mocno ogólny charakter. Zachowane są odległości, które były najistotniejszym parametrem map wojskowych. Mapa jest również lekko skręcona w lewo, gdyż mapy austriackie nie były orientowane na kierunek północy. Po lewej widoczny jest oryginał mapy (sporządzony w terenie), po prawej kopia oryginału (tzw. czystorys) sporządzona w szkole grawerskiej Akademii Sztabu Generalnego. Można dostrzec niewielkie różnice w wersjach mapy.

Mapa przedstawia bardzo wyraźnie przebieg szlaków drogowych i rzeźby terenu, jednak pierwszą ważną informacją, która rzuca się w oczy jest nazwa SZWĄTNIKI, jako że Austriacy odeszli od staropolskiej nazwy Górki dla tej osady. Nazwy miejscowości zapisane są po niemiecku w sposób fonetyczny. W części zachodniej wsi widać karczmę Buk, natomiast droga z Mogilan biegnie dawną trasą (ul. Różana). W połowie ul. Rózanej znajdowała się nieistniejąca już przydrożna kapliczka i rozstaje, gdzie droga odchodziła na Wrząsowice łącząc się z istniejącą dziś drogą na zakręcie pod firmą „Kowal”. Droga do centrum wsi biegła dalej po drodze mijając 2 kapliczki w miejscu, gdzie dziś są figury św, Piotra i Pawła oraz Matki Boskiej. W centrum skrzyżowanie dróg obok zaznaczonego świątnickiego kościółka. Przebieg dalszej drogi (ul. Bielowicza) bez większych zmian. Drogę krajową stanowił trakt z Węgier do Krakowa. Idąc od południa biegł on ul. Św. Stanisława, przy czym na Leńcach odchodziła droga leśna przez Dziadowiec i wychodząca na ul. Ekologiczną. Droga na Kraków biegła ul. Podgórską, a potem Królowej Jadwigi i pod Zaglonkami prosto na Wrząsowice. Istniała również droga z rynku przez Braci Leńczowskich do Sportowej, potem Karpacką i znów Sportową pod Jamę i tam na Olszowice i Siepraw przecinając ulicą Graniczną. Ścieżki piesze oznaczono na mapie jako czarne kropki na żółtym tle.

Poza mapą znajduje się opis w języku niemieckim podający istotne parametry dla wojska. Całość przetłumaczoną cytuje poniżej:

SWIĄTNIKI

Odległości [w godzinach marszu]: od Rzeszotar [Rzeszsutary] 1, od Łycznaki [Licąka] 3/4, od Sieprawia 3/4, od Olszowic 1, od Mogilan [Mogielany] 1 1/2, od Wrząsowic [Rzossowice] 1, od Konar 3/4.

Wody: Wieś ta leży na wzgórzu, a schodzące dolinami strumienie mają niewiele wody i przeważnie głęboko wcięte koryta.

Lasy: Las w kierunku Wrząsowic, przez który przebiega droga krajowa, ma wysokopienne drzewa iglaste i jest rzadki.

Łąki i bagna: jak wyżej.

Drogi: Przechodząca tędy droga krajowa z Krakowa do Myślenic i dalej na Węgry ma we wsi i w kierunku Wrząsowic, szczególnie jednak w kierunku Sieprawia, głębokie głębocznice i wyrwy od wody, gliniaste podłoże i przy mokrej pogodzie bardzo złe właściwości. Droga na grzbiecie, zarówno w kierunku karczmy Buk, jak i w kierunku Byszyc, jest dobra; pozostałe należy traktować jako złe drogi polne.

Góry: góra, na której leży wieś, dominuje okolice na obie strony.

1787. Mappa szczegulna Woiewodztwa Krakowskiego i Xięstwa Siewierskiego zrządzona z innych wielu mapp mieyscowych tak dawniey iak i swiezo odrysowanych tudziez goscincowych i niewątpliwych wiadomosci wszystko według reguł geograficznych i obserwacyi astronomicznych przez Karola de Parthees, Pułkownika Woysk Koronnych i JK M^ci Geografa 1787.

Mappa szczegulna Woiewodztwa Krakowskiego i Xięstwa Siewierskiego, 1787.

Mapa ta została wykona przez nadwornego geografa (kartografa) króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i jemu dedykowana. Przedstawia stan administracyjny po pierwszym rozbiorze dokonanym w 1772 roku. Ilość treści mapy dotyczących terenów zabranych przez Austrię może świadczyć o tym, że prace nad tą mapą zaczęto jeszcze przed 1772 rokiem.  Tereny Galicji zostały opatrzone nazwą: CZĘŚĆ ZAKORDOWANEGO KRAIU TERAZ GALICIĄ NAZWANEGO. W kwestii dokładności mapy zaliczyłbym ją do map średnioskalowych (choć wiele elementów przedstawiono pobieżnie i orientacyjnie).

Świątniki Górne (opisane „Świętniki”) zostały przedstawione na skrzyżowaniu dwóch traktów. Z północy na południe (południkowo) biegnie trakt od Krakowa (dokładnie to odchodzi od głównego traktu Kraków-Skawina), przez Łagiewniki, Wróblowice, Świątniki i Siepraw do Myślenic. Drugi trakt biegnie od Wieliczki, przez Sierczę, Zawildzie, Janowice, Świątniki, Włosań, Głogoczów, Krzywaczka i Izdebnik (trakt równoleżnikowy). Widać orientacyjne położenie wielu miejscowości: Ochojno i Rzeszotary położone są za bardzo na zachód, Gorzków jest kilka kilometrów na południe. Ciekawym elementem jest przedstawienie dużego kompleksu leśnego na północy i zachodzie od Świątnik

1797. Karteeines Theils von Neuoder West Gallicien, welcher die Woywodschaften Sendomier und Krakau enthältnebsteinem Theil von Alt Gallicien in XII Blatt entworffen von Daniel Gottlob Reymann. Königl: Preufs: Plan Kammer Inspector und Ingenieur Geographe.

Karteeines Theils von Neuoder West Gallicien, 1797.

Jest to 12 arkuszowa mapa terenów Galicji, województwa sandomierskiego i Krakowa w skali 1:180 000. Kolorami przedstawiono granice cyrkułów. Jak widać, Górki Świątnicze należały wówczas do cyrkułu bocheńskiego. Ponieważ przedstawiono jedynie główniejsze trakty drogowe, przez Świątniki biegnie tylko droga z północy na południe.

1820. Uibersichts Karte von GALIZIEN nach den neusten Beobachtungen, skala 1:390 000.

Uibersichts Karte von GALIZIEN 1820 r.

Ciekawa 13-arkuszowa mapa Galicji ze stanem granic po kongresie wiedeńskim. Odnotowana miejscowość Górki Świątnicze z układem dróg północ-południe.

1824. Koenigreich Galizien und Lodomerien herausgegeben im Jarhe 1790 von Liesganig nach den vorzüglichsten neuern hülfsquellen vermehrt und verbessert von dem K.K. Oest. Generalquariermeisterstabe im Jahre 1824.

Fragment mapy von Liesganiga z 1790 r. zaktualizowanej w 1824 r.

Mapa w skali 1:288 000 przedstawiająca na 33 arkuszach Królestwo Galicji i Lodomerii. Świątniki Górne [Górki Świątnicze] leżą na na południkowym szlaku łączącym Podgórze z Myślenicami.

1845. Reymann’s topographische Special-Karte von Central Europa 1:200 000.

Reymann’s topographische Special-Karte von Central Europa 1:200 000, 1845.

Kolejna edycja słynnego i najbardziej popularnego w XIX wieku atlasu Europy, firmowanego nazwiskiem nieżyjącego już wówczas kartografa pruskiej armii Daniela G. Reymanna, którego zresztą nazwisko pojawiło się przy mapie z 1797 roku. Arkusz 192A (430) graficznie i dokładnościowo bardziej pasuje do XVIII wieku, ale trzeba pamiętać, że główna zaletą tego atlasu był zasięg.

1847. Świątniki Górne in Galizien, Bochnier Kreis, bezirk Biskupice Konopka.

Świątniki Górne in Galizien, Bochnier Kreis, bezirk Biskupice Konopka, 1847.

Jest to wielkoskalowe opracowanie mapy katastralnej w skali 1:2880. Świątniki zostały przedstawione na 5 arkuszach. Mapa ta zawiera szereg ciekawych informacji o zagospodarowaniu Świątnik w połowie XIX wieku. Granica wsi generalnie pokrywa się z dzisiejszym obszarem. Na mapie oznaczono wszystkie kopce graniczne, wówczas jeszcze istniało ich ok 200. Na pierwszy rzut oka widać, jak gęsta była zabudowa miejscowości skupiona na niewielkim obszarze. Kolorem żółtym oznaczono budynki drewniane, kolorem ciemnoczerwonym budynki murowane w liczbie dwóch: kościół  i sąsiadujący z nim budynek, w którego miejscu znajduje się kotłownia kościelna.

Mapa katastralna dokładnie przedstawia przebieg sieci dróg: trakt z Krakowa biegnie od Wrząsowic drogą polną, potem ulicą Królowej Jadwigi, a następnie ulicą Podgórską, przez Rynek i ulicą Św. Stanisława do Sieprawia. Ciekawostką jest fakt, że nie było drogi (poza dojazdem do zabudowań) między Rynkiem a skrzyżowaniem Kr. Jadwigi i Podgórskiej – na skrzyżowaniu stała stara świątnicka kaplica. Trak z Wieliczki biegł ulicą Bielowicza do Rynku, potem ul. Bruchnalskiego i dalej ul. Różaną. W połowie ul. Różanej była droga na północ prowadząca do Wrząsowic. Widać także na Wydartej wąską dróżkę, która dziś jest dalszym ciągiem ul. Bruchnalskiego. Poza tym można dostrzec ulice: Stromą, Targową, Ekologiczną, cześć Widokowej i Słonecznej, Metalowców, Ogrodową, Ks. Koniecznego i Ks. Zakulskiego, Węgielnik, Spokojną, Graniczną, Kotarby i Myślenicką. Do ulicy Sportowej w Wąwozie dojeżdżało się od ul. Św. Stanisława.

Obszary zabudowane dotyczyły Zboisk, Gwoźnicy, Kosterki, Wąwozu, Wstronia i Działu. Kilka budynków było też po zachodniej stronie Wydartej, na ul. Spokojnej i kilka na Gierasówkach.

Uwaga. Łatwo można dostrzec, że nazwy terytorialne są poumieszczane w różnych dziwnych miejscach, jak np. Postronie na Wydartej. Mapę przedstawiam w niepełnej rozdzielczości, gdyż dokładna mapa jest własnością Archiwum Państwowego w Krakowie. Przygotowuję cyfrową wersję tej mapy.

1855. Administrativ-Karte von den KÖNIGREICHEN GALIZIEN UND LODOMERIEN mit dem Grossherzogthume KRAKAU und den HERZOGTHÜMERN AUSCHWITZ, ZATOR UND BUKOWINA in 60 Blättern

Administrativ Karte von den Königreichen Galizien und Lodomerien (1855 r.)

Zbiór map w skali 1:115200 w 60 arkuszach z granicami administracyjnymi. Na mapie oznaczono świeżo wybudowany kościół, cmentarz oraz główne szlaki drożne.

1856. Generalkarte des Österreichischen Kaiserstaates J. Scheda

Mapa J. Scheda (1856 r.)

Mapa w skali 1:576000 z zaznaczonym podziałem administracyjnym Galicji.

1859. Karta dawnéj Polski z przyległémi okolicami krajów sąsiednich według nowszych materyałów na 1:300000

Karta dawnej Polski (1859 r.)

Mapa autorstwa Wojciecha Chrzanowskiego, zbiór 48 miedziorytów ziem polskich przed zaborami, opracowywana w latach 1822-1857, wydana w całości z prawami autorskimi Biblioteki Polskiej w Paryżu. Tereny Galicji musiały być opracowywane na początku prac, gdyż Świątniki wciąż figurują jako Górki.

1806-1869 Drugi pomiar wojskowy -tak jak pierwszy kataster związany był z opracowanie map wojskowych, także pomiar franciszkański przyniósł opracowanie do celów wojskowych map w skali 1:28000. Dla Galicji mapy zostały opracowane około 1867 roku.

Mapa znacznie dokładniejsza od swojej poprzedniczki z lat 1779-83. Przedstawiono dokładnie przebieg dróg i ścieżek, ukształtowanie terenu, obszary zalesione i zabudowane. Czytelne jest położenie kościoła, cmentarza, figur św. Piotra i Pawła, Matki Boskiej, św. Stanisława oraz krzyż na Dziale. Podano wysokości w sążniach wiedeńskich (1 sążeń = 1,8966 m), a także oznaczono punkty triangulacyjne – punt we Włosani nosiła nazwę TZ Gorki. Na niebiesko oznaczono granicę cyrkułu krakowskiego.

Ok. 1867 r. – drugi (franciszkański) pomiar wojskowy

1869-1887 Trzeci pomiar wojskowy – uaktualnienie wojskowych map w skali 1:75000

Trzeci pomiar wojskowy 1869-1887

Na mapie dobrze zostały pokazane świątnickie kapliczki oraz zasięg ówczesnej zabudowy.

1874, 1880. General-Karte von Central-Europa L6 „Leutschau”

 

General-Karte von Central-Europa (1874 r.)

General-Karte von Central-Europa (1880 r.)

Dwie wersje z różnych lat mapy wojskowej w skali 1:300000.

1884-1894. Atlas Geologiczny Galicyi.

1884-1894 Atlas Geologiczny Galicyi

Opracowana na podkładzie wojskowej mapy z trzeciego pomiaru wyników badań geologicznych przeprowadzonych przez dr. W. Szajnocha w 1884 r. i uaktualnionych w 1894 r. Gleby południowej części Świątnik wraz z centrum zostały zaliczone do piaskowców ciężkowickich (poziome fioletowe linie), a północe gleby do ziem pochodzenia z dolnej kredy.

1898. Inżyniera S. Kornmana mapa dróg bitych, żelaznych i wodnych Galicyi i Bukowiny

Inżyniera S. Kornmana mapa dróg bitych, żelaznych i wodnych Galicyi i Bukowiny, 1898.

Ciekawym opracowaniem jest mapa dróg obszarów Galicji i Bukowiny. Na barwnej mapie co prawda nie widnieją Świątniki, ale przedstawiono skrzyżowanie traktów południkowego i równoleżnikowego. Na podstawie tej mapy można zobaczyć, jak na znaczeniu utraciły te trakty pod koniec XIX wieku. Jeszcze co prawda nie istniała „zakopianka”, ale główna droga na południe (czyli kierunek Wiedeń) od Krakowa biegła przez Mogilany, Izdebnik i później kierunek na Myślenice i Rabkę lub na Wadowice i Bielsko.

1900. Festungs-Umgebungsplan von Krakau 1:10 000. Prawdziwa perła wśród map topograficznych tym bardziej, że mapa w tej skali powstała dopiero niedawno. Arkusze tej mapy pokrywają  teren wokół austriackiej Twierdzy Kraków, a na tajnych mapach przeznaczenia wojskowego zaznaczono wszystkie dotychczas powstałe elementy fortyfikacji. bardzo dokładnie przedstawiono rzeźbę terenu, układ dróg (warto zwrócić uwagę na „nową” ulicę Bruchnalskiego na Wydartej) oraz punkty orientacyjne – krzyże i kapliczki przydrożne. Wyróżniona jest szkoła ślusarska, która jako budynek rządowy również pełniła rolę obiektu strategicznego.

Festungs-Umgebungsplan von Krakau, 1900.

1903. Spezialkarte der Österreichisch-Ungarischen Monarchie 1:75 000, godło 6 XXII (4064), nazwa „WIELICZKA und MYŚLENICE”

 

Spezialkarte der Österreichisch-Ungarischen Monarchie, 1903.

Spezialkarte der Österreichisch-Ungarischen Monarchie, 1907.

Do dość ciekawa mapa o bardzo dużej dokładności. Schemat dróg niewiele różni się od tego z mapy katastralnej. Ponieważ rozebrano już starą kapliczkę,a na wzniesieniu wybudowano Szkołę Powszechną, połączono ulicę z Rynku na Gwoźnicę (pierwsza część Kr. Jadwigi). Nie przybyło wiele zabudowań, w pierwszej wersji mapy brak jest istniejącego już w tamtych czasach kompleksu c.k. Szkoły Ślusarskiej – pojawia się on w późniejszych wydaniach. Przedstawiono figury św. Piotra i Pawła, Matki Boskiej na Zboiskach, Krzyż na Gwoźnicy, figura św. Stanisława na Kosterce, św. Jana Nepomucena na Leńczach oraz Serca Pana Jezusa na Dziale. Figura Matki Boskiej w istocie w tamtych czasach była po północnej stronie drogi, dopiero później zmieniono przebieg drogi (wyprostowano zakręt) i figura znalazła się po stronie południowej, wobec czego obrócono figurę na cokole, przez co przez dziesiątki lat inskrypcje fundatorów znajdowały się z tyłu figury).

1910. Mapa ścienna Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem z Księstw: Oświęcimskiem i Zatorskiem przez Stanisława Majerskiego.

Mapa ścienna Majerskiego (ok. 1910 r.)

Mapa w skali 1:350000 warta wspomnienia, że po raz pierwszy na takiej ogólnokrajowej mapie pojawiają się Świątniki.

1912. Operationskarte G4 „Krakau”

Operationskarte G4 „Krakau” (1912 r.)

Mapa operacyjna Wojskowego Instytutu Geograficznego we Wiedniu (K.u.k. Militärgeographisches Institut) w skali 1:400000.

1912. Telegraphen und Telephonkarte(Verbindungskarte) für den Kriegsfall “R”, nachträge bis 29./II. 1912) 1:750.000

Telegraphen und Telephonkarte, 1912.

Mapa sieci telegraficznej i telefonicznej w Austrii. Kolorem czarnym jest przedstawiona sieć telegrafu, niebieskim – sieć telefoniczną. Małe kółko oznacza zainstalowany telegraf.

1914.  Generalkarte von Mitteleuropa: „Krakau” 1:200 000, nr 38-50 oraz Kartographisches, früher Militärgeographisches Institut in Wien 1930 r.

Generalkarte von Mitteleuropa: „Krakau”, 1914.

Mapa została częściowo aktualizowana 25.05.1913 roku. W roku 1930 wykonano dokładny przedruk tych map – zaktualizowano jedynie opis ramkowy, natomiast treść mapy pozostała bez zmian. Na mapie pojawiła się ulica Krakowska, wybudowana ok. 1912 roku razem z Nowym Gościńcem, czyli Ulicą Sportową od cmentarza, przez Wąwóz, Pod Jamą do ul. Św. Stanisława.

1915. Polen, südliche Hälfte gegen Schlesien & Oesterreich

Polen, südliche Hälfte gegen Schlesien & Oesterreich Ravensteins Kriegskarte n°8 – (1915 r.)

Małoskalowa mapa austriacka. Mapa dość wiernie pokazuje przebieg głównych dróg w Świątnikach: szlak południkowy i równoleżnikowy (widać wyraźnie “garb” ulicy Różanej).

1934. Mapa Taktyczna Polski 1:100 000, WIG ”Wieliczka P49 S30”, wzór 1931, stan na 1932 rok

Mapa Taktyczna Polski 1:100 000, 1934.

Mapa Wojskowego Instytutu Geograficznego będąca postawą do kolejnych opracowań.  Ciekawą sprawą jest granica wsi (powiatu) z Sieprawiem – Madejki świątnickie (ul. Graniczna) włączono do Sieprawia

1934. WIG „Cieszyn”, 1:300 000, arkusz sprawdzony z 1932 r.

WIG „Cieszyn”, 1:300 000, 1934.

1936.  „Swoszowice”, P49 S30 A, wydanie turystyczne WIG z 1936 roku, stan na 1932, 1:25000.

„Swoszowice”, P49 S30 A, wydanie turystyczne WIG, 1936.

Dokładna turystyczna mapa topograficzna używana jeszcze długie lata po wojnie.

1937. Mapa administracyjna Rzeczypospolitej Polskiej „Cieszyn”, wyd. GUS RP, 1:300 000

Mapa administracyjna Rzeczypospolitej Polskiej „Cieszyn”, 1937.

Mapa przedstawia administracyjny podział kraju. Świątniki były siedzibą gminy w skład której wchodziły miejscowości: Świątniki Górne, Rzeszotary, Ochojno, Wrząsowice, Olszowice, Konary, Włosań, Mogilany, Chorowice w powiecie krakowskim.

1940. Генеральный Штаб Рабоче-Крестьянской Красной Армии 1:100 000

Генеральный Штаб Рабоче-Крестьянской Красной Армии 1:100 000 (1940 r.)

Arkusz wojskowej sowieckiej mapy M-34-76 (Myślenice).

1941. Karte des Deutschen Reiches Großblatt 389, wyd. Reichsamt für Landesaufnahme 1:100 000

Karte des Deutschen Reiches Großblatt 389, 1941.

Pierwsza z wojennych map niemieckich była po prostu kopią mapy WIG z 1934 w wersji czarno-białej.

1942. Großblatt 389, 1:100 000,  Krenau-Krakau-Wadowice-Wieliczka, wyd. 1942

Großblatt 389, 1:100 000, 1942.

Bardziej dopracowane wydanie mapy. Naniesiono na nią siatkę DHG (Deutsches Heeres Gitter) oraz podano parametry deklinacji magnetycznej (kąt miedzy kierunkiem północy magnetycznej a geograficznej niezbędny do kierowania ogniem artyleryjskim). Treść pochodzi z mapy WIG 1934.

1943, 1944. Vogels. Karte von Mitteleuropa.

Vogels. Karte von Mitteleuropa (1943 r.)

Vogels. Karte von Mitteleuropa – Fliegerkarte (1944 r.)

Zbiór map środkowej Europy w skali 1:500000. Warto zwrócić uwagę na zgermanizowane nazwy polskich miejscowości: Gross Slaze (Wieliczka), Salzberg (Bhochnia), Kondradshof (Skawina) czy Frauenstadt (Wadowice). Druga wersja mapy pochodzi z 1944 r opracowana została do celów lotniczych.

1944. Deutsche Heereskarte, 1:25000 49/30 A Swoszowice, Herausgegeben vom OKH/Gen St d H, Chef des Kriegskarten und Vermessungswesens, Herausgabe 1944

Deutsche Heereskarte, 1:25000 49/30 A Swoszowice, 1944.

Topograficzna mapa wojskowa opracowana na podstawie WIG

1944. POLAND 1:100000 Sheet T-14 Krakow for use by War and Navy Department Agencies only, wykonana przez Cheif of Engineers U.S. Army by Army Map Service (GU), Washington, D.C. 1944

POLAND 1:100000 Sheet T-14 Krakow, 1944.

Wojenna mapa Aliantów, opracowana na podstawie polskich map 1:100 000 WIG z 1934 roku oraz przebiegu dróg opracowanego na podstawie danych Wywiadu Brytyjskiego z 1943 r. Kolorystyka określa wysokości terenu. Oznaczenia dróg: w kółku N oznacza drogi wąskie (narrow), W drogi szeroki (wide).

1944.

1945. Генеральный Штаб Рабоче-Крестьянской Красной Армии 1:200 000.

Генеральный Штаб Рабоче-Крестьянской Красной Армии 1:200 000 (1945 r.)

Kolejna mapa Generalnego Sztabu Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej, tm razem w skali 1:200000.

1947. WIG „Kraków” 1:500000

WIG „Kraków: 1:500000 (1947 r.)

Powojenna małoskalowa mapa topograficzna WIG w skali 1:500000.

Różne. Festungkommando Krakau. Świątniki Górne.

Festungkommando Krakau. Świątniki Górne.

Interesujący szkic wykonany na kalce, prezentowany w Muzeum Ślusarstwa im. Marcina Mikuły w Świątnikach Górnych. Nazwa mapy sugeruje związek z Twierdzą Kraków (z czasów pierwszej lub drugiej wojny światowej). Jednakże treść szkicu świadczy o innym czasie powstania. Przedstawiona linia wysokiego napięcia powstała dopiero po II wojnie światowej (oddziały węgierskie stacjonujące w 1944 roku podciągnęły napięcie tylko do Szkoły Ślusarskiej). Na mapie również jest oznaczona wybudowana po wojnie Szkoła Podstawowa.

Niewiadomą jest przede wszystkim cel tego szkicu. Zaznaczono bez wątpienia wszystkie charakterystyczne elementy topograficzne – figury i krzyże przydrożne (w tym także w Dziadowcu), źródła wodne, punkty widokowe z opisem obszaru widzianego (błąd jest w kierunku na „Dobczyce”). Pojawiają się też nazwy terytorialne. Być może jest to kopia szkicu wojennego (stąd właśnie kalka) z naniesionymi powojennymi poprawkami

2012. Świątniki Górne. Mapa nazw terytorialnych 1:5000

Świątniki Górne. Mapa nazw terytorialnych, 2012.

Na końcu chciałbym przedstawić najnowszą mapę Świątnik Górnych. Mapa przedstawia stan aktualny stan zagospodarowania i obszarów zielonych na podstawie opracowań geodezyjnych i zdjęć lotniczych. Nazwy terytorialne podałem zgodnie z pracą magisterską Katarzyny Szczygieł, MIKROTOPONIMIA MIASTA ŚWIĄTNIKI GÓRNE W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM, Kraków 2002 r. Mapę przedstawiam w wersji rastrowej PNG, wektorowej SVG oraz PDF.

Świątniki Górne. Mapa nazw terytorialnych – PDF

Świątniki Górne. Mapa nazw terytorialnych – SVG [poruszanie przy użyciu przeglądarki internetowej]